Stress: een verkeerd gebruik van de zintuigen
Sommige mensen zeggen: “Ik heb stress nodig om actief te worden en gemotiveerd te zijn.” Stress als een uitdagende spanning is één definitie. In dit artikel werken we met een andere definitie van stress, namelijk ‘een abnormaliteit in ons lichaam, met name in het zenuwstelsel, die achterblijft na overbelasting’.

Wat zijn de oorzaken van stress?
De Ayurvedische teksten geven verschillende oorzaken aan. Eén ervan is een verkeerd gebruik van de zintuigen. Ayurveda kent daarin drie vormen: te veel, te weinig en verkeerd gebruik. Een voorbeeld van te veel gebruik is urenlang achter de computer zitten. In dit geval worden de ogen te veel gebruikt, plus de hersendelen die daarmee gekoppeld zijn. Een voorbeeld van te weinig gebruik dat in onze maatschappij veel voorkomt is te weinig gebruik van de tastzin; het gevoel in de huid. Of eenzijdig eten: voeding waar niet alle zes de smaken in zitten, kan gezien worden als eenzijdig gebruik van de smaak. (De zes smaken zijn: zoet, zuur, zout, scherp, bitter, wrang.) Een voorbeeld van verkeerd gebruik van de zintuigen is het zien of horen van gewelddadige dingen, zoals bijvoorbeeld bij sommige televisiefilms.

Hoe komt het dat we onze zintuigen verkeerd gebruiken?
Doordat we te laat aanvoelen dat het spanning geeft. Er zit dus nog een diepere oorzaak achter dit verkeerde gebruik van de zintuigen. Die diepere oorzaak noemt Ayurveda ‘de vergissing van het intellect’. Het is belangrijk om dit te vertalen in de culturele context van de tijd waarin die teksten geschreven zijn. Het Sanskriet woord voor de vergissing van het intellect, is ‘pragya aparadh’. Het tegenovergestelde is: het stabiele intellect, dit wordt in de Bhagavad Gita ‘sthiti pragya’ genoemd: sthiti is stabiel, pragya is intellect. Volgens de experts die ik hierover gesproken heb is dit gelijk te stellen aan Samadhi, waarbij Sama ‘evenwichtig’ betekent en dhi intellect is. Door samadhi te ontwikkelen, wordt de vergissing van het intellect verminderd. De ervaring van samadhi is een ervaring van geheelheid van bewustzijn: je bent je bewust, maar niet van iets begrensds, maar van bewust Zijn, zonder grenzen.
De ervaring van samadhi, ofwel diepe, alerte rust, gaat samen met een specifiek patroon op het EEG, namelijk coherentie van de hersengolven van het brein als geheel en met name van de prefrontale hersenschors. Dit blijkt uit onderzoek naar subjectieve ervaringen en EEG-patronen tijdens transcendente meditatie. Dus niet alleen de subjectieve ervaring is een ervaring van geheelheid, maar ook functioneren de hersenen meer als één geheel. Het is de terugkoppeling naar dit Geheel die essentieel is voor gezondheid, en iedere afwijking hiervan wordt als spanning of stress ervaren. Aan de andere kant laat de wetenschap zien dat de prefrontale hersenschors door stress minder goed functioneert. De prefrontale cortex is de CEO van het brein: we kunnen er de gevolgen van onze handelingen mee overzien, en alle activiteiten van de verschillende hersendelen worden daar gecoördineerd.
Beide bovengenoemde oorzaken (verkeerd gebruik van de zintuigen en ‘de vergissing van het intellect’, leiden tot verkeerd gedrag en daardoor tot onevenwichtigheid in de dosha’s.

Stress en de dosha’s
In feite geeft iedere soort onevenwichtigheid in de dosha’s een vorm van stress. Het teveel van iets geeft spanning, of het nu vata, pitta of kapha is.

Vata stress
De soort stress die door een teveel van vata veroorzaakt wordt, ligt op het gebied van het functioneren van ons zenuwstelsel en de biologische klokjes in ons lichaam. Bijvoorbeeld het klokje van de maag: als je de hele dag door op verschillende, onregelmatige tijden eet, dan weet je maag ook niet meer wanneer hij kan uitrusten en wanneer hij spijsverteringssappen moet afscheiden. Dan heb je soms zuur in de maag en geen eten, en soms eten in je maag maar geen maagzuur. De remedie hiervoor is om je maag geleidelijk aan weer opnieuw op te voeden door op regelmatige tijden te gaan eten.

Pitta stress
De soort stress die door een teveel van pitta veroorzaakt wordt, ligt op het gebied van de spijsvertering (te veel hitte), en emoties (irritatie, woede). Hier ligt de remedie in verkoeling, bijvoorbeeld niet te scherp eten, en meer tijd nemen voor je familie en vrienden.

Kapha stress
En de soort stress die door een teveel aan kapha veroorzaakt wordt, ligt op het gebied van depressie, zwakheid, moeheid en een te zwakke spijsvertering die veel gifstoffen produceert. Hier is het van belang om de spijsvertering te verbeteren, onder andere door het gebruik van keukenkruiden zoals gember, geelwortel en komijn.
De klassieke Ayurveda-teksten, zoals de Caraka Samhita, verwijzen regelmatig naar de yoga-teksten en hebben hetzelfde doel. Als alle stressen opgelost zijn, ben je optimaal gezond en dit heet ook wel Verlichting. Vanuit Ayurvedisch gezichtspunt is dat hetzelfde.

Gerrit Jan Gerritsma werkt sinds 1989 met Ayurveda, is arts en leraar transcendente
meditatie en is verbonden aan het Maharishi-Ayurveda Gezondheidscentrum Lelystad.
www.ayurveda-arts.nl

Heb je iets op je lever? 

Iets op je lever hebben kan je fysiek en mentaal belasten. Je loopt rond met iets dat je belast, en vaak met hitte te maken heeft. Of het nu vervuild bloed is of ‘vervuilde’ emoties. Het moet eruit, want anders kan je ‘ontploffen’. In Ayurveda heeft het bloed en de lever met Pitta te maken: de dosha die zorgt voor het management van het vuur in jou.

Dat vraagt ruimte om los te laten, te ontgiften en te verkoelen. Door yoga kan dat door torsies te doen: asana’s die werken op het middengebied van de romp. Met kruiden kan het via bloedzuiverende en verkoelende kruiden. Via dieet kan het met meer gekookte groene bladgroenten. En via leefstijl met meer ‘cool’ mindfulness en minder heetgebakerdheid.

De lever en je innerlijk vuur
De lever is een belangrijk vitaal orgaan honderden functies. Infecties van de lever, zoals hepatitis, kunnen ingrijpend zijn. De lever is immers met vele andere functies van het lichaam verbonden. In Ayurveda wordt de lever gezien als een van de belangrijkste organen van het Pitta systeem in het lichaam. De Pitta dosha is nauw verbonden met Agni – het vuurprincipe – en Agni vormt de basis van Prana (levensenergie), Ojas (immuniteit), Bala (kracht), Arogya (gezond zijn) en Ayuh (leven). Iemand die een ernstige leverinfectie heeft, ziet vaak al deze gebieden in min of meerdere mate aangetast. Vandaar dat het belangrijk is de lever gezond, schoon en sterk te houden of te maken, opdat Agni optimaal kan functioneren. De connectie van de lever met Agni als een van de belangrijkste principes van ‘leven’, brengt ons automatisch terug bij de naam van dit orgaan: de ‘lever’.

De functies van een goed werkende lever:
• Spijsvertering
• Energievoorziening
• Ontgifting
• Bloedproductie/afbraak
• Regulering van de schildklierfunctie

Ayurveda en de lever
In Ayurveda wordt de lever als essentieel gezien voor de algemene kracht en energie van het lichaam. Ook het chronisch vermoeidheidssyndroom – in Ayurveda aangeduid met de term Balakshaya (Bala=kracht/energie, Kshaya=een tekort aan) – heeft een connectie met een dysfunctie van de lever. De lever heeft een belangrijke functie met betrekking tot Agni – de spijsvertering. De lever is een onderdeel van het spijsverteringskanaal (embryologisch ontstaat de lever als een kleine uitstulping van het spijsverteringskanaal). Indien de lever niet goed functioneert, kan dit leiden tot een verzwakte spijsvertering. De lever werkt – via reiniging van het bloed en via de spijsvertering – ook op het ontgiften van talrijke substanties die het lichaam binnendringen. Een verminderde leverfunctie maakt het lichaam kwetsbaar voor infecties, waaronder ook infecties van de lever zelf.

Anna Vaha Srotas – het spijsverteringskanaal
De lever wordt in Ayurveda gezien als een van de belangrijkste organen van Agni, het vuur-principe in het lichaam dat op verschillende niveaus voor metabolisme en transformatie zorgt. Door de omzettingsactiviteiten van de lever behoort het tot het spijsverteringskanaal. Anna betekent voeding, Vaha betekent vervoer, en Srotas betekent kanaal.

Oorzaken van aandoeningen aan Anna Vaha Srotas op een rijtje:
• Teveel eten
• Eten op een verkeerd tijdstip
• Onjuiste voedingscombinaties
• Emotioneel eten
• Teveel water
• Teveel zout
• Teveel oud of junk voedsel
• Ama vorming (ballaststoffen door slechte vertering)
• Overmatig vasten
• Eten voordat de vorige maaltijd is verteerd
• Voedselvergiftiging
• Eten direct voor of na intense lichaamsbeweging
• Parasieten
• Veel of ver reizen (gember kan helpen)
• Verkeerde of teveel laxerende behandelingen
• Herhaalde hoge darmspoelingen

De vijf subdosha’s van Pitta en de lever
Pitta en haar 5 subdosha’s zijn betrokken bij de verteringsactiviteiten (Anna Vaha Srotas)
• Spijsvertering in maag en dunne darm: Pachaka pitta
• Levering van spijsverteringsstimulantiën vanuit de lever en het rood kleuren van je bloed: Ranjaka pitta
• Je emoties goed omzetten en ‘verteren’ zodat de lever niet te heet wordt en je ‘heethoofd’ wordt: Sadhaka pitta
• De huid laat vaak zien wat je op je lever hebt: Bhrajaka pitta zorgt dat er bij teveel hitte geen huiduitslag ontstaat of de huid geel kleurt.
• De ogen staan in direct contact met de lever, en van woede op de lever kun je rooddoorlopen ogen krijgen – Alochaka pitta houdt dit onder controle.

Tekst Coen van der Kroon

Wat zegt Ayurveda over hoest…

Je longen zijn van levensbelang: je ademt er zuurstof mee in en daar leef je van. En je ademt er – volgens Ayurveda en yoga – ook prana (levensenergie) mee in. De longen vallen in Ayurveda onder wat de Prana Vaha Srotas wordt genoemd: het lichaamssysteem waarmee Prana door het lichaam wordt ingenomen en vervoerd. De longen zelf heten in het Sanskriet Phuphusa – denk aan het geluid dat de longen maken bij in- en uitademen.

Hoewel de longen lucht in- en uitademen, zijn ze in Ayurveda niet direct aan Vata dosha verbonden –die vooral verbonden is aan het element lucht – maar veeleer aan Kapha dosha (lichaamsenergie). Het water element in Kapha dosha – en vooral de slijm die daarmee gevormd wordt – is van essentieel belang voor de longen. Goede Kapha is dus van groot belang voor goed werkende longen!

De longen en de dikke darm

Ook de dikke darm is een onderdeel van de Prana Vaha Srotas, aangezien daar eveneens nog een deel van de Prana in het lichaam opgenomen en gereguleerd wordt. Hoe de darmen werken heeft een invloed op de longen. Dat is overigens ook een gegeven feit in de Chinese geneeskunde. En dat zien we terug in ayurvedische kruidenwijn voor de longen die als belangrijk onderdeel Dashamula* bevat. Dashamula is een mengeling van ‘tien wortels’ (Dasha = 10, Mula = wortel) die met name goed zijn voor de dikke darm.

De longen en de zetel van Kapha

Alle drie dosha’s – Vata, Pitta en Kapha – hebben een hoofdzetel in het lichaam: Vata in de dikke darm, Pitta in de dunne darm, en Kapha in de maag en in het borstgebied, waaronder de longen. Kapha in de longen wordt gevoed en staat in nauwe verbinding met Kapha in de maag. Een heel goede remedie om een gezonde Kapha in deze gebieden te ondersteunen is Yasthimadhu ofwel zoethout. In Nederland bekend in de vorm van…. dropjes! Drop (natuurlijke) is goed voor de longen en bij hoest. Hoest betekent dat het slijm in de longen niet goed meer van samenstelling is. Het kan te droog geworden zijn (Vata hoestje), het kan ontstoken zijn (Pitta hoest), of het kan te dik en kleverig geworden zijn (Kapha hoest). In alle gevallen moet het oude Kapha slijm in de longen vervangen worden door nieuw goed Kapha slijm. Zoethout is daar een aangewezen remedie voor. En er zijn meer ayurvedische remedies.

Wat als we gaan hoesten?

Hoest is vaak een symptoom van een andere ziekte, maar wordt in Ayurveda ook als een op zichzelf staande aandoening beschouwd én behandeld. Hoest kan een onschuldig verschijnsel zijn, zoals bij een eenvoudige verkoudheid of als gevolg van het inademen van stof. Maar het kan ook een gevolg zijn van een meer serieuze aandoening zoals bronchitis of een longontsteking. In al deze gevallen dient natuurlijk in eerste instantie de primaire ziekte behandeld te worden en wanneer nodig, door een reguliere arts. Hoest wordt in Ayurveda Kasa Roga genoemd. Roga betekent ‘ziekte’ en Kasa betekent ‘brons’ in het Sanskriet. Het geluid van hoest lijkt op dat van brons wanneer men erop slaat.

Hoest en Prana en Apana Vayu

Hoest is een poging van het lichaam om – met een gewelddadige of explosieve uitademing – lucht naar buiten te drijven, een reflex is als gevolg van irritatie van de Prana Vaha Srotas, ofwel het ademhalingskanaal. Hierbij zijn zowel Prana Vayu als Apana Vayu betrokken, twee vormen van ‘lucht-management’ in het lichaam. Prana Vayu – verbonden aan de inademing – kan geblokkeerd of geïrriteerd zijn en Apana Vayu, waarvan het ankerpunt in de onderbuik is gesitueerd – is geblokkeerd of retrograde door een blokkade in de dikke darm (vaak als gevolg van constipatie of vergelijkbaar). Pranayama werkt op beide Vayu’s in en kan helpen bij het ondersteunen van de longen en als remedie bij hoest, maar laat je altijd eerst goed instrueren voordat je Pranayama toe gaat passen.

Een paar simpele remedies bij hoest

Neem een theelepel honing en een theelepel citroensap – van een citroen die geroosterd is (totdat de schil bruin wordt). Meng dit en drink het. (Bij ernstige hoest – Vata- en Kaphahoest).

Neem 1 theelepel uiensap en 1 theelepel honing; meng en drink.

Brand het topje van een kruidnagel (de ‘bloem’). Laat even afkoelen en kauw dit fijn samen met wat kandijsuiker.

Vermeng de volgende ingrediënten: 1/4 theelepel steenzout, 1/4 theelepel Pippali, 1/4 theelepel Amalaki, 1 theelepel honing. Neem het mengsel in de mond en zuig het op.

Knoflookmelk met geelwortel (Haldi), en honing voor het slapen gaan: goed voor Vata, Pitta en Kapha hoest.

Thee van verse gember met daarin 2 eetlepels castorolie (wonderolie) – voor het slapen gaan: goed voor Vata hoest; het reinigt de darmen en helpt daarmee de hoest verdwijnen.

Maak een thee van Tulsi, kaneel, Pippali, en zoethout. Voeg eventueel nog wat gemberpoeder toe. Drink met wat honing of ayurvedische poedersuiker. Goed voor hoest bij verkoudheid die over lijkt te gaan in griep.

Tekst: Coen van der Kroon

• vet en gefrituurd voedsel

• koude dranken

• stof en tocht

• teveel melkproducten en bij verkoudheid vooral geen yoghurt nemen!

*Deze kruidenwijn, Dashamula Arishta (of als infusie Dashamula Kashayam) is in Nederland verkrijgbaar.